Kaartviewer (laden kan paar seconden duren)
Met ruim 74.000 inwoners (2024) is Almelo de derde grote stad van Twente. In de 13e eeuw is de eerste nederzetting ontstaan rond een kruising tussen het riviertje Almelose Aa en een landweg. Vanaf dit moment wordt ook Huis Almelo voor het eerst genoemd. Hoewel Almelo al sinds 1420 beschikt over stadsrechten, is de stad vrij klein gebleven tot aan de industriële revolutie halverwege de 19e eeuw. Almelo bestond aanvankelijk uit een langgerekt bebouwingslint met aan de oostkant een groengebied met daarin Huis Almelo. Rond het huis lag een laan met een aftakking richting de stad. Het stedelijke leven en handel vonden plaats rond de Grotestraat in de oude stad. Dit was de dominante as waarlangs de belangrijkste bebouwing werd opgetrokken, waaronder het oude stadhuis. In het noorden en zuiden lagen nog een paar dwarsstraten waarlangs vaak de wat kleinere huisjes stonden. Ter hoogte van de huidige Koornmarkt kruiste de Grotestraat de Molenbeek. Hier waren van 1272 tot 1960 de Grafelijke watermolens te vinden. De Almelose molens Aan de noordkant werd de entree tot de stad gemarkeerd door de Nieuwe Moolen. Deze koren-/pelmolen werd in 1797 gebouwd, maar in 1869 alweer gesloopt. Tegenwoordig leeft de molen nog voort in de aangrenzende straat met de naam Molenstraat. Aan de zuidkant stond de Oude Koornmolen, Gezien de positie van de vier blokjes op de kaart is duidelijk dat we hier te maken hebben met een standerdmolen. De Oude Koornmolen is omstreeks 1855 gesloopt. Ook deze molen zie je alleen nog terug in een aangrenzende straatnaam, namelijk Molenkampspark. Ter hoogte van het huidige Hagenpark stond een grote zaagmolen, inclusief haventje voor de aan- en afvoer van hout. In 1833 werd een vergunning verleend om de molen om te bouwen tot korenmolen, maar dit werd niet uitgevoerd. Sterker nog, de molen was al in 1835 helemaal verdwenen. De huidige stellingmolen aan de Nieuwstraat bestond in deze tijd nog niet. Deze molen werd pas in 1870 gebouwd.
De Grote Kerk met de omliggende bebouwing
Van water naar wegen Opvallend is het destijds voorgestelde trace van de Wierdensestraat. Deze straat werd vanuit de richting van Wierden doorgetrokken tot het huidige Waagplein, maar het stedelijke gebied was nog ongeschonden. Gezien de breedte van deze straat en de breedte van de Gravenallee ten oosten van de stad zou je dit als vroegtijdig voorstel kunnen zien voor een doorbraak. In de jaren 60 van de vorige eeuw werd deze doorbraak daadwerkelijk uitgevoerd. Hoewel deze beslissing in de jaren 90 met de bouw van de Galerij weer werd teruggedraaid was het kwaad al geschied. De Molenbeek en de Grafelijke watermolens zijn nu volledig uit het stadsbeeld gewist. De omliggende stedelijke structuur is nog intact, al is vrijwel alle oude bebouwing inmiddels vervangen door nieuwbouw. Hoewel veel waterlopen zijn verdwenen, is de loop vaak nog te herkennen in de stedelijke structuur. Zo is de voormalige Hagengracht na demping omgedoopt tot een straat met dezelfde naam en is de Schuttenbeek tegenwoordig de Schuttenstraat. Bron kaart: Minuutplans Kadaster (1817)