Kaartviewer (laden kan paar seconden duren)
Zuidwest is een groot wederopbouwgebied in het stadsdeel Escamp in Den Haag, bestaande uit de huidige wijken Morgenstond, Bouwlust en Moerwijk. Al in de jaren 30 van de vorige eeuw is Zuidwest bij de gemeente Den Haag in beeld gekomen als uitbreidingslocatie. Het gemeentelijke grondgebied was destijds nagenoeg volgebouwd, dus was naarstig op zoek naar nieuwe gebieden om te bebouwen. Onder leiding van de architect Dudok werd in 1935 een plan opgesteld, maar door de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog kwam dit niet van de grond. De oorlog bleek uiteindelijk een reden voor uitstel, niet van afstel. Direct na de beeindiging van de oorlog ontstond een groot tekort aan woningen, dus er werd als snel weer gekeken naar de Escamppolder. Wederom werd aan Dudok gevraagd om een plan te maken. Dudok begon deze keer met een structuurvisie, een globaal stadsbreed plan waarin de verwachte bevolkingsgroei de eerstvolgende decennia kon worden opgevangen. Deze structuurvisie had geen wettelijke status, de visie moest vooral worden beschouwd als richtlijn voor toekomstige stadsuitbreidingen. De Escamppolder werd ook in de structuurvisie aangeduid als grote uitbreidingslocatie. Voor de oorlog waren het Zuiderpark en een deel van Moerwijk al opgeleverd. Op een kleine naoorlogse bijsturing in Moerwijk zuid na werd deze wijk volledig gebouwd volgens het oorspronkelijke plan. Daarna was het de beurt aan de nieuwe wijken Morgenstond, Bouwlust, Vrederust en Berestein. Stedenbouwkundige opzet De structuurvisie diende als raamwerk voor de inpassing van deze nieuwe wijken in het bestaande (en gewenste toekomstige) stedelijke weefsel. Belangrijk uitgangspunt was de bovenlokale bereikbaarheid per auto. De nieuwe wijken werden zo rationeel mogelijk opgezet langs een grid-vormig stratenpatroon. Van noord naar zuid werden parallel aan elkaar de Meppelweg, Hengelolaan, Melis Stokelaan en de Erasmusweg aangelegd, met haaks daarop de verbindingswegen Loevesteinlaan, Leyweg, Dedemsvaartweg, Vrederustweg en Beresteinlaan. Opvallend waren de brede groenstroken tussen de wijken. Gezamenlijk vormden deze groenstroken een kruis in het midden van Zuidwest. De brede groenstrook tussen Morgenstond en Bouwlust werd dan wel ingetekend als sport- en recreatiegebied, maar was echter niet primair bedoeld voor deze bestemmingen. De strook was eigenlijk gereserveerde ruimte voor een nieuwe hoofdweg tussen de Sportlaan en Wateringen. De Dedemsvaartweg zou in de oorspronkelijke plannen een keer zo breed worden (in de jaren 90 is deze strook gebruikt voor het Woonfestival). Naast de hoofdweg was een aanzienlijk deel van de groenstrook bestemd als spoorwegemplacement. Dit emplacement moest het eindpunt worden voor een nieuwe ondergrondse stadstrein die vanaf Den Haag Staatsspoor (nu Den Haag Centraal), via Madurodam en De Savornin Lohmanplein naar Bouwlust zou gaan rijden. Daarmee was Dudok de eerste ontwerper die nadacht over een ondergrondse OV verbinding tussen binnenstad en Zuidwest. Bebouwing Zoals in Dudoks vorige stedenbouwkundige plannen al duidelijk werd was hij niet erg gecharmeerd van de destijds gangbare gesloten bouwblokken. Dudok wilde meer ruimte en openheid in de stad aanbrengen. Dit kon worden bereikt door te werken met strokenverkaveling. In eerste instantie werden de kopblokken losgeknipt van de lange zijde van het bouwblok, in latere jaren werden deze afsluitingen van de bouwblokken helemaal achterwege gelaten. Niet alleen waren de stedenbouwkundige kaders in Zuidwest erg streng, ook bemoeide Dudok zich veel met de architectuur. Alleen de architecten die bereid waren zich in verre mate aan te passen aan de wensen van Dudok mochten hier hun plannen verder uitwerken. Vanaf het begin van het ontwerpproces was duidelijk dat Zuidwest vooral zou gaan bestaan uit -voor die tijd- moderne flatgebouwen. Verreweg het grootste deel van de flats is vier bouwlagen hoog. Van echte hoogbouw was in niet direct sprake, vooral niet gedurende de eerste jaren toen Dudok nog aan het roer stond. Dit kwam enerzijds omdat Dudok zelf geen uitgesproken voorstander bleek van hoogbouw. Hoogbouw kon uitsluitend plaatsvinden op wat centrale punten rondom winkelcentra en bij belangrijke toegangswegen. En dan ook nog met mate. Anderzijds werd de beperking van vier bouwlagen gebruikt als kostenbesparing. In bebouwing van maximaal vier bouwlagen was immers geen lift nodig. Oplevering
3d viewer Den Haag Zuidwest (laden kan paar seconden duren)
Al snel nadat de eerste blokken van Morgenstond waren opgeleverd kwam er veel kritiek uit de gemeenteraad. Men vond het gebied veel te monotoon. Desondanks presenteerde Dudok kort daarna de vergelijkbare plannen voor de wijken Bouwlust, Vrederust en Berestein. Toen kwam ook de Provincie Zuid-Holland in verweer. Niet zozeer tegen de monotonie, maar wel tegen de schaal. Berestein en Vrederust waren te ver in westelijke en zuidelijke richting doorgetrokken. Hierdoor zou teveel tuindersgrond verloren gaan. Berestein en Vrederust konden daarom maar voor de helft worden uitgevoerd. Door deze inkrimping waren deze wijken te klein geworden voor wijkvoorzieningen zoals een eigen winkelcentrum, dus de nieuwe woongebieden lagen er dan ook wat verloren bij. Door een wat gekunstelde ingreep werden deze wijken dan maar bij Bouwlust getrokken. Het idee van zelfstandige wijken van Dudok viel hiermee in duigen. Verbouwereerd door deze tegenslagen diende Dudok in 1951 zijn ontslag in. Het stokje werd daarna overgenomen door een team van progressieve architecten uit Den Haag en omgeving. Bij de overdracht was Morgenstond al ver gevorderd. Aan deze wijk werd niet meer zoveel gesloten. Alleen werd een de hierarchie in de winkelcentra aangepast. In plaats van twee hoofdwinkelcentra aan het Almeloplein en aan de Loevesteinlaan (ter hoogte van de Erasmusweg) werd nu ook een grotere rol aan winkelcentrum Leyweg toebedeeld. In de plannen voor Bouwlust, Vrederust en Berestein werden wel wat grondige wijzigingen aangebracht. De voor Dudok kenmerkende strokenverkaveling werd grotendeels geschrapt. In plaats daarvan ging men meer experimenteren met stempels en hoven. De plattegronden van de nieuwe wijken zijn daarmee wat frivoler geworden. Verdwenen erfgoed? Den Haag Zuidwest is vanaf de tekentafel ontworpen, waarbij vooral op een hoger schaalniveau werd gekeken welke positie het gebied moest innemen in de stad. Men had destijds niet veel oog voor lokaal aanwezige elementen, en al zeker niet met het idee om deze te verwerken in het toekomstige straatbeeld. Den Haag Zuidwest werd volledig geegaliseerd alvorens men begon met bouwen. Alleen de richtingen van de sloten zijn leidend geweest voor de richting van het stratenpatroon. Maar dat is ook meer gedaan omdat het toevallig aansloot bij het verkeersgrid van Dudok dan om cultuurhistorische redenen. De enige herinneringen aan het verleden zijn de wijknamen. Morgenstond, Bouwlust, Vrederust en Berestein zijn namen van voormalige boerderijen in deze omgeving. (de locaties van deze boerderijen kunnen optioneel worden getoond in de kaartviewer) Den Haag Zuidwest nu Al tijdens de bouw werd Den Haag Zuidwest al beschouwd als een uithoek van de stad. Dit idee is tot vandaag de dag ongewijzigd gebleven. Er zijn geen grote publiekstrekkers te vinden, dus als je niet in dit gebied woont of werkt zul je er niet zo snel komen. De door Dudok voorgestelde ondergrondse treinverbinding is niet gerealiseerd, al is hiermee wel de kiem gelegd voor de terugkerende wens voor een ondergrondse OV verbinding met de binnenstad. Sinds de eeuwwisseling zijn er wat stadsvernieuwingsprojecten op gang gekomen waarbij grondige saneringen niet geschuwd worden. Deze projecten vooral geland in Morgenstond rond de Leyweg. De oude bebouwing verkeert in een slechte staat en voldoet bovendien niet aan de huidige eisen, dus op zichzelf is de sanering te begrijpen. Toch is het ergens jammer dat juist Morgenstond zo onder handen is genomen. Morgenstond was immers de puurste wijk van Zuidwest, vrijwel geheel gebouwd naar de wensen van Dudok. Desondanks zal de stadsvernieuwing in de huidige aantrekkende economie worden voortgezet. Den Haag Zuidwest is aangewezen als verdichtingslocatie, terwijl de rest van de stad -uitgezonderd het gebied rond de drie belangrijkste stations- wat terughoudender wordt omgegaan met grootschalige gebiedsontwikkelingen. Het lijkt een kwestie van tijd dat in Den Haag Zuidwest meer grote nieuwbouwprojecten worden opgestart, en daarmee zal de sfeer van het gebied veranderen. Bouwsystemen en materialen conform aanduiding op de plankaart. Bron kaart: Overzicht Z.W. Stadsuitbreiding - Gemeente Den Haag (1963)